PAMANA Sa Bisaya
Ang Naglawod-Lawod Nga Bahandi Sa Siargao
by Frank Nicholas "Tata" Telin
Auditor of PAMANA National Council, chapter representative of Siargao Triangle
Bililhon ug abunda sa nagkadaiyang katigayunan sa kinaiyahan ang isla SIARGAO. Ania dinhi ang makaiibog nga talan-awon, hinlo ug puti nga buhangin sa baybayon, kulbahinam nga mga langub ug makapabilib nga batong pormado. Gumikan ning maong kamatuoran, nahimugso ang usa ka pinakadako nga proyekto – ang SIPLAS o Siargao Islands Protected Landscape and Seascape, ubos sa Presidential Decree 902 isip usa sa napulo ka protektadong lugar sa Pilipinas nga gipalambo sa Conservation of Priority Protected Area Project. Ang maong proyekto gipangunahan sa DENR pinaagi sa Global Environmental Facility (GEF) nga ang tumong pag-establisar sa pangkomunidad nga sistema sa pagdumala sa pagkonserva sa kinaiyahan nga gipalig-on sa RA 7586 nga nailhang NIPAS LAW o National Integrated Protected Area System.
Tungod niining balaudnon, pipila sa mga katawhan ang mikooperar ubos sa pagbulig sa SEDF – Surigao Economic Development Foundation isip mao ang operational NGO nga miorganisa ug mga pundok sa katawhan nga andam pagtagana sa panahon aron libreng moservisyo sa pagprotehir ug pagpahibalik sa maanindot nga kinaiyahang dagat ug yuta nga hinay-hinay'ng nawasak ug nawala tungod sa walay puas nga pagdagmal sa mga walay kalooy'g lampingasang katawhan. Usa sa mga aktibong kahugpungan nga natukod mao ang bantay-dagat ubos sa Marine Protected Area (MPA) management nga gikan sa pagkahimugso sa proyekto hangtud karon malungtaron nga nagpabilin ang kusog, kaisog ug paglaum pinaagi sa panaghiusa sa pakigbisog sa tulo ka MPA sites sa SIARGAO nga gibansagan sa PAMANA KA SA PILIPINAS nga “SIARGAO TRIANGLE” kini gilangkuban sa Pamosaingan Marine Protected Area ubos sa pagdumala sa Pamosaingan Farmers and Fishermen Credit Cooperative (PAFAFICCO) nga nahimutang sa kasagpang-bahin sa Isla, Maribojoc Marine Protected Area ubos sa pagdumala sa Maribojoc Concerned Citizens for Environmental Protection Association (MACCEPA) nga nahimutang sa sidlakang bahin sa Isla ug ang Hali-an Marine Protected Area nga gidumala sa Nagkahiusang Mangingisda sa Hali-an (NAGMAHAL) nga nahimutang sa Timog-Amihanan nga bahin sa Isla.
Dili tiaw ang mga panghitabo ug katalagman ang nasinati ug nahiaguman sa mga nagpakabanang kaigsoonang bantay-dagat luyo sa ilang paghalad sa panahon, kaisog ug bisan pa man gani ang kinabuhi dili igsapayan nga ibuwis kon kini gikinahanglan aron lamang panalipdan ang tubig “panganakan” ug pangisdaan. Nagkadaiyang problema ug dagkong isyu ang naghulga sa ubos og timawang bantay sa kadagatan, anaa ang dagkong panagatan ug ulegal nga pamaagi sa pagpanagat nga gidumala ug gipanag-iya sa mga impluwensiyal nga kapitalistang katawhan, huyang nga pagpatuman sa hustisya ug katarungan. Apan bisan pa man, positibong nagpadayon ang pakigbisog sa gagmay'ng mananagat ug magbalantay sa kadagatan pinaagi sa pakiglambigit sa nagkalain-lain ahensiya, pribado man o publiko nga andam sa pagtabang … sama sa PAMANA diin lehitimong miyembro ang SIARGAO TRIANGLE sa nasudnong kawsa uban sa dako nga pagtahod ug paglaom nga mapaabot ngadto sa national nga panggamhanan ang mga dagko nga problema ug isyu pangkadagatan nga ang diretsong naapektohan ang gagmay'ng mananagat ug magbalantay niini.
Ang PAMANA KA SA PILIPINAS ang nagsilbing inspirasyon sa SIARGAO TRIANGLE nga ipadayon ang kampanya sa pagpugsa sa mga ilegalistang nagpadayon paggun-ob sa lawod-lawod nga bahandi sa SIARGAO pinaagi sa makatarunganong proseso subay sa sistema nga nalatid sa balaud ug sa tawhanong katungod.
Dili pa lamang dugay gihisgutan sa PAMANA national council ang tataw nga panginahanglan sa mga bantay-dagat nga nakapadugang sa kalagsik sa yanong magbalantay sa kadagatan ug sangtwaryo nga mao ang: tenural security sa mga sangtwaryo, delineation of municipal waters, creation of marine court, benefits of fish warden nga karon gipa-abot sa halangdong panggamhanan sa Pilipinas diin ang kinabag-ang katawhan/fisherfolks sector labi na ang taga-SIARGAO nangaliyupo sa pag-ampo nga unta mapahitabo sa panggamhanang GLORIA ARROYO ang nahisgutang kaayuhan.
Sa katapusan, walay hunong ang paglimbasog sa SIARGAO diha sa pagprotekta ug pagpreserba sa kinaiyahan duyog sa panabang sa PAMANA ug suporta sa SEDF ingon man ang local nga panggamhanan sa Isla. Mapasalamaton ang tanang katawhang miyembro sa kawsa sa SIARGAO TRIANGLE Chapter ngadto sa PAMANA sa makanunayong pag-ila ug suporta sa PAFAFICCO, MACCEPA ug NAGMAHAL ang tulo ka hugpong sa kaigsoonang mananagat ug magbalantay taliwala sa hulga sa kinabuhi … diha sa lawudnong bahandi sa Isla SIARGAO. “Marajao karajao na adlaw”!!!
Karanasan ng Municipal Seaborne
by Eugenio Mula
Brgy. Kagawad–Macaas, Tubigon, Bohol / Danajon Bank Representative
Ang mga Municipal Seaborne sa lungsod sa Tubigon hugot nga mituman sa Republic Act 8550 sa pagpa-undang unta sa mga illegal nga pagpanagat sa atong kadagatan. Nakasugat (Nasugat) nila ang mga hulga sa mga illegal fishers. May sulat na silang nadawat mao kuno to'y pass kon hugton gyud kuno nila ang balaod ang Sea borne sila pagapatyon. Magtumo-tumo silag sulti nga kuno ang mga Military sa Carmen mangilaw, mao nga dili sila kuno sila paggahugan sa ilang walay hinungdan nga buhat.
Ang amo lang gikahibulongan nga ngano man nga magdala man sila'g ngalan sa Military. Magdala sab sila'g ngalan sa kumander mao nga nahadlok tingali ang uban polis sa Tubigon mao nga nahitabo atong petsa 7 sa Marso 2005 nga ang Seaborne mao na hinuoy nalibutan sa mga illegal fishers sa Tubigon kay wala nay polis nga Escort. Nahibulong ang Seaborne kay misakay sa palakaya nga polis kuno to apan nabisto nga civilian diay taga Carmen, Bohol , nga nag-pulis-pulis. Ang nagdala sa tua ka palakaya mao si Eddie Tapic, ang usa si Rolando Botausa ug ang usa wa hibal-I kon kinsa'y ngalan pulis sila taga-Tinangnan, Tubigon, Bohol . Mao kini ang barangay nga adunay trawl (palakaya).
CBRM Project
by Eugenio Mula
Ang Macaas Fishers' Association may usa ka project sa CBRM, nga gituman sa pagtanum og mga tongki sa atong hunasan. Almost 1/8 % ang wala matamni. Apan usa ka higayon may usa ka lugar didto sa hunasan nga giputol sa usa ka bahandi=anon kahoy nga nabuhi sa hunasan sa usa ka tawo hangtod nga mi-abot ang husay tungod sa Republic Act nga gidili o bawal sa pagputol sa mga kahoy aron adunay katin-awan. Nag-imbitar kami sa mga taga-DENR apan igo ra nga gi-ingnan nga mag-settle lang kuno apan pa discourage ang mga membro kay walay kalandag ang desisyon sa taga-DENR. Ang Brgy. Capt. Sa milakaw ug dayon naggubot ming tanan dayon mo=undang unta kami sa mga project sa CBRM. Ang mi=anha nga taga-DENR mao ang CENRO Bohol si Mr. Llorente. Ang tawo nga nagputol sa kahoy may fishpond sa among barangay. Naggamit siya chainsaw nga gamay. Ang tag-iya sa fishpond mao si Totoy Garcia, taga-Calape, Bohol . Mao nga gihagit namo ang Regional o Central Officer nga hatagan ug katin-awan ang mga MFA members.
 |
Sinuwat ni Richard Mascardo Dano alang sa iyang tatay Esencio Sarong Dano
Isla sa Bucas Grande, Socorro, Surigao del Norte
Gitadlas mo ang halapad nga kalawran,
Sakay sa imong barotong karaan;
Ginamit ang liki-ong bugsay,
Sa hinayhinay ikaw misikaysikay.
Gisapnay sa kawayang katig,
Nga gipalig-on sa iyang mga palatik;
Ang boroto hinay nga miaginod,
Gilabang ang dagkong balod.
O, pagkaluoy mong sud-ongan,
Nagpaduas ka sa kainit sa adlaw;
Nagpangambak ang sinot diha sa imong panagway,
Makita ang kalapoy
O, mahal namong, Tatay.
Og sa kalit lang imong nalantawan;
Midagitom ang kalangitan
Daw mobundak ang makusog nga ulan.
Mihinayhinay ka sa pagpanghipos- Sa imong mga gamit;
Di na tiwason ang pagpamingwit
Inamdam ang kaugalngon,
Kay misuway ang kabangis sa panahon
Gibutang mo sa kay-a
Ang imong mga kuhang nooks;
Uban sa isdang gagmay
Nga tabuon unya ni Loloy ug ni Inday.
Nakiglumba ka sa duyog sa unos,
Kusog nga hangin na mipuspos;
Nasabwan ang imong baroto
Sige, limas! Busay, limas, imo!
Ay!Pagkalampingasan mo panahon
Gisungog nimo si Tatay;
Gisamot ang liki sa bugsay
Mabuhi lamang si Loloy ug si Inday.
Hay! Sa katapusan ni Tatay ania na
Mihayag ang panagway ni Nanay Pita
Luwas ka! Sa panihapon magkasawo pa.
Ug nga makauban ang tibuok pamilya
O pinangga namong Tatay, mahal namong amahan.